Kleine boekhandelaren in het centrum van Istanbul klagen – niet zozeer over landgenoten die geen boeken meer willen lezen, als wel over de almaar hogere huren die ze voor hun panden moeten betalen. De gentrificatie in de wijk Taksim drijft de winkelhuren op, projectontwikkelaars zien meer brood in hotels en grote winkelcentra dan in boekwinkels, en voor cultureel geïnteresseerde klanten wordt Taksim steeds minder aantrekkelijk. Zelfstandige boekhandelaren staat inmiddels het water aan de lippen.

Hoe schrijnend de situatie is blijkt onder andere uit enkele artikelen over boekhandel Librairie de Péra die vorige week in de krant Radikal verschenen. De winkel vestigde zich rond 1920 in een pand aan de zuidkant van de grote winkelstraat İstiklâl Caddesi. De opeenvolgende eigenaren van de zaak organiseren daarnaast al bijna een eeuw lang veilingen van bijzondere boeken. Deze week heeft Librairie de Péra haar deuren moeten sluiten. Een jarenlange rechtszaak tussen de boekhandelaar en de overheid, de eigenaar van het pand, over de huurvoorwaarden en de overdracht van het gebouw werd onlangs in het nadeel van de boekwinkel besloten. Vlak na de gerechtelijke uitspraak werd het pand overgenomen door vier zakenpartners, die het gebouw eerst zullen restaureren en vervolgens commercieel willen exploiteren. De boekhandelaar meent dat de winkelhuur na restauratie een veelvoud van de huidige huur zal bedragen. De laatste jaren hebben meer en meer chique winkels en dure horecagelegenheden zich in het gebied gevestigd. De discussie tussen de boekhandelaar, de overheid en de nieuwe eigenaren duurt nog voort, maar de boekhandelaar heeft in de krant al verklaard geen speelbal te willen zijn in een gevecht dat gedomineerd wordt door commerciële belangen. Alleen als de rechter hem alsnog in het gelijk stelt keert hij naar zijn voormalige winkelruimte terug.

De zaak staat niet op zich. Zo’n honderd meter ten noorden van Librairie de Péra, direct aan de İstiklâl Caddesi, ligt boekhandel Robinson Crusoe 389, gespecialiseerd in kunst, literatuur en sociale wetenschappen. De winkel kampt met financiële problemen, grotendeels het gevolg van de steeds stijgende winkelhuur. ‘Deze wijk was decennialang een van de culturele centra van de stad, met kleine bioscopen, theaters, boekhandels, muziekwinkels, restaurants,’ zegt een van de medewerkers van Robinson in een televisie-interview. ‘Maar nu is het haast één grote openlucht shopping mall met winkels van internationale kledingzaken.’ Ze beschrijft hoe tegelijkertijd de recente ontwikkelingen in Taksim, die begonnen met een terrassenverbod voor de horeca en bouwwerkzaamheden op het plein, waardoor de wijk moeilijk bereikbaar werd, steeds meer mensen naar andere wijken hebben gedreven.

Nog wat noordelijker, in de grootste zijstraat van de İstiklâl, is de situatie niet veel anders. Boekhandel ArkeoPera, gespecialiseerd in archeologie, architectuur en kunstgeschiedenis, heeft behalve een winkel ook een eigen uitgeverij. Daarnaast organiseert de boekhandelaar regelmatig exposities en lezingen in zijn winkel. Maar hoeveel langer hij dat nog kan blijven doen is onduidelijk. De eigenaar van het pand ziet liever een hotel in het gebouw.

In een tweede grote zijstraat, vlakbij het Taksimplein, aan het meest noordelijke einde van de İstiklâl, liggen de boekhandels Pandora, Kelepir Kitap, Bengi en Ana. Alle vier huizen ze in een van de oude, kolossale panden die Taksim kenmerken. Net als de winkel van Librairie de Péra is ook dit pand onlangs in andere handen overgegaan. En net als in het geval van ArkeoPera overweegt ook hier de nieuwe eigenaar het pand tot hotel om te bouwen. Boekhandel en antiquariaat Simurg, die jarenlang de winkelruimte huurde waar nu Bengi en Ana boeken verkopen, zag zich in verband met de stijgende winkelhuur eerder al gedwongen naar een goedkopere wijk te verhuizen. De boekhandelaar huurt nu een winkelruimte op de derde verdieping van een portiekgebouw in Tarlabaşı.

De enige boekwinkels die in Taksim het hoofd nog boven water lijken te houden zijn de winkels die onderdeel zijn van een grote boek- (en muziek)keten, zoals D&R. Of winkels die een flink deel van hun zaak inrichten als restaurant, zoals Ada: tot 2007 een goed gesorteerde boekwinkel met een enorme collectie aan literaire tijdschriften, nu een ‘cafe and bookstore’ die vooral adverteert met de menukaart.

Wie gezien heeft hoe kleine, zelfstandige bioscopen aan de İstiklâl Caddesi de afgelopen jaren het veld hebben moeten ruimen ten gunste van kledingketens en een enkele megabioscoop, maakt zich weinig illusies over het lot van kleine, zelfstandige boekhandels in Taksim. Maar misschien is het tij te keren. Om de financiële perikelen het hoofd te bieden introduceerde Robinson vorige maand de RobKart, een betaalpasachtige kaart op naam waar de klant geld op zet voor toekomstige aankopen. De boekhandel hoopt met deze actie klanten te binden en meer contant geld binnen te krijgen. Verschillende auteurs steunen de boekhandel met signeersessies in de zaak. En misschien dat cultuurminnende Istanbulers zich inmiddels meer bewust zijn van hun invloed als consument. De Robinson-medewerkster is hoopvol gestemd. De ontwikkelingen van de laatste maanden hebben de mensen er ook van doordrongen dat ze moeten opkomen voor de plekken in de stad waar zij waarde aan hechten, besluit ze haar televisie-interview.