Orhan Pamuk is zonder twijfel de bekendste schrijver uit Turkije. Zo bekend dat wel eens vergeten wordt dat de Turkse literatuur niet met hem begint, zelfs niet buiten Turkije. Ook voordat de romans van Pamuk in Nederland verschenen waren er al vertalingen van werk van schrijvers uit Turkije, zoals er ook na zijn succes het nodige is vertaald. In totaal zijn er nu zo’n honderdvijftig titels in het Nederlands beschikbaar – klik hier voor de lijst.

Die honderdvijftig titels zijn verschenen in een tijdsbestek van iets meer dan vijfenzeventig jaar. Dat is niet erg veel, vooral niet als je bedenkt hoe groot de Turkse boekenmarkt is. Op wereldranglijsten die de omvang van nationale boekenmarkten vergelijken zou Turkije inmiddels tot de twintig grootste behoren. Dat er desondanks weinig Turks werk in het Nederlands is terug te vinden komt onder andere doordat Nederlandse uitgevers, net als hun collega’s in veel andere landen, vooral gericht zijn op Engelstalige literatuur. Titels uit Engeland en Amerika, belangrijk of minder belangrijk, dringen makkelijk door tot de Nederlandse boekenmarkt. De kans dat boeken uit Turkije, maar ook uit Roemenië, Polen of Korea, in het Nederlands worden vertaald, is daarentegen klein, hoe goed die boeken ook zijn geschreven.

En tegelijkertijd is dat aantal van ruim honderdvijftig boeken misschien wel meer dan je zou denken, al was het maar omdat veel boeken snel uit het zicht en daarmee uit het geheugen verdwijnen. Dat geldt overigens niet alleen voor titels uit Turkije. Alle boeken, of het nu gaat om vertalingen of om oorspronkelijk Nederlandstalig werk, om literatuur of non-fictie, verhuizen steeds sneller van boekwinkel naar ramsj, van ramsj naar versnipperraar.

Als geheugensteun daarom op deze site een lijst van alles wat er tot nu toe is vertaald. Veel van de titels in het overzicht zijn gewoon in de boekwinkel te koop. Sommige liggen inmiddels in de ramsjboekhandels. Andere zijn op dit moment alleen antiquarisch en in de bibliotheek verkrijgbaar. En straks misschien weer als e-boek.

De lijst vertalingen is een aangepaste en geactualiseerde versie van het overzicht dat mijn mede-redactieleden en ik ongeveer tien jaar geleden in Umut Magazine publiceerden, een uitgave van de stichting Umut Literatuur. Zo’n actualisering was nodig, want juist de laatste jaren is er relatief veel literatuur uit Turkije vertaald. In de lijst zijn alleen publicaties opgenomen die als zelfstandige uitgaven door uitgeverijen zijn gepubliceerd. Losse verhalen, verschenen in bloemlezingen en tijdschriften, staan niet in het overzicht.

Geeft de lijst vertalingen tegelijkertijd ook een goed beeld van wat lezers in Turkije lezen? Daar kunnen we kort over zijn: nee. Bij de keuze om een boek in het Nederlands te laten vertalen laat een uitgever zich in belangrijke mate leiden door de voorkeuren van de Nederlandse lezer (of beter: de inschatting die de uitgever daarvan maakt). Die voorkeuren vallen soms samen met die van de Turkse lezers: enkele auteurs die op dit moment in Turkije veel gelezen worden (Orhan Pamuk, Elif Shafak, Ayşe Kulin) zijn ook in het Nederlands vertaald. Hetzelfde geldt voor een paar klassiekers als de debuutroman van Oğuz Atay en de poëzie van Nâzım Hikmet. Maar veel andere auteurs die even geliefd, controversieel of belangrijk zijn, ontbreken in het Nederlands. En ook als schrijvers wel vertaald zijn, geeft de hoeveelheid of de keuze van titels niet altijd een beeld van hun receptie in Turkije. Zo is er van veel schrijvers slechts één titel in het Nederlands beschikbaar, ook als diezelfde schrijver in Turkije een groot oeuvre heeft opgebouwd. Van Latife Tekin bijvoorbeeld, een schrijfster die tegelijkertijd met Orhan Pamuk debuteerde en lange tijd minstens evenveel succes had, is in het Nederlands tot nu toe slechts één roman vertaald. Van Yaşar Kemal zijn weliswaar relatief veel romans vertaald, maar daarbij gaat het steeds om zijn vroege werk. Geen van zijn latere romans is in het Nederlands beschikbaar, hoeveel lezers die in Turkije ook hebben.

Tenslotte is de lijst van vertalingen evenmin representatief voor de genres die op de Turkse boekenmarkt verschijnen. De in het Nederlands vertaalde boeken zijn, overeenkomstig de voorkeur van de Nederlandse boekenmarkt, voor het overgrote deel romans. De kinderboeken die in de jaren tachtig en negentig zijn vertaald, waren vooral bedoeld voor gebruik in het onderwijs. Ook in Turkije neemt de populariteit van romans de laatste jaren toe, maar dat neemt niet weg dat er ook nog steeds andere genres zijn die zowel bij schrijvers als bij lezers populair zijn. Poëzie bijvoorbeeld. Korte verhalen. Non-fictie boeken over politiek en samenleving. Strips en cartoons. Toch is daar nauwelijks iets van in het Nederlands beschikbaar. Zelfs niet wanneer het gaat om werk van auteurs van wie de romans wél in het Nederlands zijn vertaald zijn: de literaire reportages van Yaşar Kemal, de brieven die Nâzım Hikmet schreef, het filmscenario van Orhan Pamuk – het is er allemaal alleen in het Turks.

De meeste boeken in de lijst werden in het Turks geschreven en zonder omwegen in het Nederlands vertaald. Maar sommige boeken hebben een andere reis achter de rug. Het boek van Dede Korkoet werd op schrift gesteld in een vijftiende-eeuwse variant van het Turks, Mahmut Baksi schreef zijn boeken oorspronkelijk in het Koerdisch, en enkele romans van Elif Shafak verschenen eerst in het Engels. Schrijvers die zich in Europa vestigden – en die in de lijst zijn opgenomen voor zover ze hun banden met de Turkse literaire wereld hebben aangehouden en/of Turkije een voorname rol speelt in hun teksten – schreven (een deel van) hun werk in het Duits, het Zweeds, het Engels. En dan zijn er titels die wel in het Turks werden geschreven maar niet uit het Turks zijn vertaald. Dat geldt vooral boeken die vóór de tweede helft van de tachtiger jaren in Nederland zijn verschenen, toen Turkse teksten soms via hun Engelse of Duitse vertaling in het Nederlands werden vertaald. Dat levert in het colofon soms omschrijvingen op als ‘Vertaald uit het Engels naar de oorspronkelijke Turkse uitgave’, zoals bij de eerste romans van Yaşar Kemal.