Afgelopen donderdag ging De droom van de vlinder (Kelebeğin rüyası) in Nederlandse bioscopen in première. Eerder deze week werd de nieuwe film van Yılmaz Erdoğan ten doop gehouden in Istanbul met een grootse gala-avond. Zo’n tweeduizend gasten werden ontvangen in een theater dat was omgetoverd in een filmdecor. Een groot aantal laserkanonnen op het dak verlichtten de lucht boven de stad. De cast kwam aanrijden in klassieke automobielen. ‘Net Hollywood’,  schreef Radikal een dag later.

Erdoğan (1967), die vanaf het begin van zijn loopbaan zowel acteerde als scenario’s schreef, regisseerde in 2001 zijn eerste speelfilm. Vizontele, een komedie over de komst van de televisie in een dorp in Oost-Turkije, was een kassucces in Turkse bioscopen. In zijn nieuwste productie verfilmde hij het leven van twee jonggestorven dichters, Rüştü Onur en Muzaffer Tayyip Uslu (gespeeld door Mert Fırat en Kıvanç Tatlıtuğ). Erdoğan, die zelf drie dichtbundels schreef, speelt de rol van hun leraar, de dichter Behçet Necatigil (1916-1979).

De beide jonge mannen wonen in Zonguldak, een stad aan de westelijke Zwarte Zee-kust. De mannelijke bevolking uit de omliggende dorpen werkt er als dwangarbeider in de mijnen. Buiten Turkije woedt de Tweede Wereldoorlog. De tbc komt dreigend dichterbij. Maar de jonge dichters zijn vooral jong: met hun gedichten proberen ze beiden het mooiste meisje van de stad voor zich te winnen.

In een interview bij het begin van de opnames verklaarde Erdoğan dat hij ‘een film over de poëzie’ wilde maken. ‘Zonguldak is een van de rijkste poëzie-aders in Anatolië. Het is hier heel rijk aan steenkool, maar eigenlijk ook aan poëzie. Denk aan de leraren van die twee jongens, van Rüştü Onur bijvoorbeeld: Abdulbaki Gölpınarlı, Behçet Necatigil. […] Een film over de poëzie kunnen maken, een film waarin poëzie, liefde, oorlog, de kolenmijnen, waarin alles door elkaar loopt, dat is voor mij heel belangrijk.’ Het is een bijzondere keuze, want hoewel Turkije decennialang een bloeiende filmindustrie heeft gehad en poëzie een geliefd genre is – onder lezers en schrijvers – figureren dichters maar zelden in films.

Ondanks die intentie heeft in de mengeling aan onderwerpen die Erdoğan voor zijn film heeft gekozen de poëzie het onderspit gedolven. In de ruim twee uur durende productie worden weliswaar geregeld gedichten gedeclameerd en zijn de jonge dichters voortdurend in beeld, toch biedt de film weinig zicht op wat de dichters artistiek gezien bezighoudt. Ze sturen hun poëzie op naar Varlık, een literair tijdschrift waar veel dichters en schrijvers van naam debuteerden. Ze bladeren in een kort shot met trillende vingers door Garip (‘Vreemd’), de bundel waarmee de dichters Melih Cevdet, Oktay Rıfat en Orhan Veli voor een aardverschuiving in de Turkse poëzie zouden zorgen – wars van ‘de rozen en de nachtegalen’ van de traditionele dichters.

Maar wat houdt de twee Zonguldakse dichters literair gezien precies bezig? Waar is die rijke poëzie-ader in de stad? Dat blijft gissen. ‘De liefde is het mooiste excuus voor de poëzie,’ zegt een van hen in de film. Dat kan zijn. Maar ook in dat  geval, ook voor verliefden, is poëzie niet iets wat vanzelf zijn vorm vindt. Voor de vlinders uit de film is dichten vooral een kwestie van plotselinge inspiratie, die naar buiten breekt in met stompjes potlood koortsig neergekrabbelde teksten. Dat is een romantisch beeld. Zo romantisch als Zonguldak zelf, waar het leven niet al te gemakkelijk maar goed is, waar getennist en gedanst wordt al ligt er een arbeidskamp om de hoek. Maar een romantische film met twee of drie dichters is nog geen film over poëzie.

De droom van de vlinder wordt ook op dvd uitgebracht. De trailer is hier te bekijken. De ondertitels zijn van Aafje Westeneng en Arnout Karssenberg.

Vertalingen van gedichten van Behçet Necatigil, Melih Cevdet, Oktay Rıfat en Orhan Veli zijn te vinden in de bundel Moderne Turkse poëzie, samengesteld door Mehmet Emin Yıldırım, Sytske Sötemann en Mehmet Çetin.