Een man die in een witte vrouwenmantel door het drukke centrum van een stad rent, de menigte ontvlucht, naar een plek waar niemand hem nog kan volgen. Een ander die plots een brief ontvangt – een dreigbrief? Van wie? In wat voor onbegrijpelijke taal? Een verhalenventer op een klein station, die zijn teksten aan reizigers probeert te slijten, al passeren er steeds minder treinen.
De personages die Oğuz Atays in Wachten op de angst ten tonele voert, zijn hartverscheurend in hun zelftwijfel, in hun zoektocht hoe zich te verhouden tot anderen, tot het systeem, tot een maatschappij die zelf ook op zoek is naar een identiteit. Atays verhalen staan Turkse lezers in het geheugen gegrift. Ze zijn nu ook in het Nederlands beschikbaar.
Wie was Oğuz Atay?
In de korte tijd dat Atay (1934-1977) zich – naast een baan aan de universiteit en verschillende andere werkzaamheden – aan de literatuur kon wijden, schreef hij een oeuvre bij elkaar dat indrukwekkend is in omvang en overweldigend in inhoud.
In 1972 publiceerde hij zijn lijvige debuut: Tutunamayanlar (in het Nederlands verschenen onder de titel Het leven in stukken). Kort daarna al begon hij met de voorbereidingen voor een tweede roman. Tussen de bedrijven door schreef hij korte verhalen; hij zou dat genre tot het eind van zijn leven blijven beoefenen. Ondertussen publiceerde hij een biografische roman over een hoogleraar wiskunde en schreef hij een toneelstuk. Soms denk je dat hij even snel geschreven moet hebben als zijn spraakwatervallen van personages praten.
Wat maakt zijn werk voor een lezer zo overweldigend? De bruisende stroom aan ideeën, de humor en het virtuoze gekakel en gehakketak, waarachter zo’n hartverscheurende wanhoop schuilgaat, de onverwachte plotwendingen, het taalspel, de personages die tegen de klippen op steeds maar proberen tot de kern door te dringen – schrijvend over Atay is het moeilijk om je niet te laten meeslepen door zijn aanstekelijke uitbundigheid, om je niet even enthousiast in opsommingen en lijstjes te storten waarmee ook zijn personages de wereld om hen heen tot overzicht willen dwingen, om vervolgens te moeten constateren dat die zich niet bedwingen laat. Maar verzet, vernieuwing en ironie zijn in ieder geval enkele kernbegrippen: zijn verzet tegen het keurslijf waar de Turkse samenleving in was geregen, de volstrekt eigen literaire vorm die hij aan zijn teksten heeft gegeven, waardoor die niet alleen verzet beschrijven maar ook verzet zijn, de ironie en de speelsheid, de oprechtheid en zelfrelativering die hij bij dat alles aan de dag legde.
Klik hier voor een fragment uit het verhaal ‘De verhalenventers van het spoor – een droom’.