De politiek – tenminste, de eenduidige, expliciete variant – mag na 1980 grotendeels uit de Turkse fictie zijn verdwenen, de belangstelling voor maatschappelijke ontwikkelingen, zoals die ook al bleek uit de populariteit van columnisten, is gebleven. Dat is duidelijk te zien aan de populariteit van non-fictieboeken over maatschappelijke onderwerpen. Verkoopcijfers zijn niet eenvoudig te vinden, maar het programma van de jaarlijkse boekenbeurs in Istanbul geeft een idee. Op de beurs staan niet alleen vele uitgeversstandjes, waar het lezerspubliek de nieuwste boeken kan kopen, er zijn ook talloze panels en lezingen. Wie iets wil horen over een nieuw verschenen roman, moet heel goed zoeken. Bijeenkomsten met titels als ‘De positie van Turkije in mondiaal perspectief’, ‘De jongste geschiedenis: verborgen onder een laag as’ of ‘De verschillende gedaantes van het nationalisme’ zijn er juist in overvloed.

‘Er is een grote nieuwsgierigheid naar de achtergrond van maatschappelijke ontwikkelingen,’ zegt Müge Gürsoy Sökmen in haar kantoor bij uitgeverij Metis. ‘En die nieuwsgierigheid is niet beperkt tot het vakgebied waarin mensen zich specialiseren. Toen David Harvey een lezing gaf, zat de zaal vol, niet alleen met sociologen, maar ook met psychologen, economen, architecten.’

Müge Gürsoy Sökmen richtte de uitgeverij op in 1982, vlak na de staatsgreep, samen met een groep medestudenten. In de volle overtuiging dat ze het bestel konden veranderen, begonnen ze met het publiceren van non-fictie. In de loop van de jaren is er een klein segment literatuur bij gekomen, maar de boeken over politiek, sociologie en filosofie vormen nog altijd de grootste en best verkopende categorie op de fondslijst. Een deel van het fonds is vertaald werk van schrijvers als Kojin Karatani en David Harvey. Maar Metis geeft ook oorspronkelijk Turks werk uit. Een boek met verslagen van jongeren die in de jaren negentig opgroeiden in het Koerdische zuidoosten, en een analyse van Fethiye Çetin, een van de advocaten van de in 2007 vermoorde Armeens-Turkse journalist Hrant Dink, over omissies in de behandeling van die zaak, zijn voorbeelden van Turkse bestsellers uit het toonaangevende fonds.

Müge Gürsoy Sökmen verklaart de populariteit van non-fictie onder andere uit de uitzonderlijk jonge bevolking van Turkije: 41% van het land is nog geen 25 jaar. ‘De nieuwsgierigheid wordt bovendien aangewakkerd door het onderwijs op een paar faculteiten voor sociale wetenschappen in het land die studenten nog steeds weten op te leiden tot kritische geesten. Veel docenten die na de staatsgreep werden ontslagen, zijn actief geweest in de uitgeverswereld en de politieke beweging, ze kennen het leven buiten de universiteit. En Turkije heeft een traditie van oppositie en solidariteit.’

De nieuwsgierigheid waarnaar de uitgeefster verwijst, de honger naar boeken over politiek en samenleving, moet ook te maken hebben met de roerige geschiedenis van Turkije, het feit dat zoveel hoofdstukken in de geschiedenis niet zijn afgesloten. De snelle en onoverzichtelijke ontwikkelingen, die mensen vaak rechtstreeks in hun persoonlijk leven raken, wakkeren het verlangen naar een interpretatie, een kader of verklaringsmodel alleen maar aan. Ook een doodgewoon praatje bij de bushalte zet al heel snel koers naar de politiek van de Osmanen, de rol van Europa of een andere historische of maatschappelijke ontwikkeling die het huidig tijdsgewricht kan verklaren. Het is precies wat ook columnisten en commentators zo populair maakt.

‘Zoals het land gevoed wordt door de uitgeverijen, zo worden de uitgeverijen gevoed door het land,’ zegt Müge Gürsoy Sökmen. De avond na de moord op Hrant Dink staat ook om die reden in haar geheugen gegrift: ‘Op de stoeptegels waar hij was neergeschoten lag tussen de anjers en de kaarsen ook een boek: de Turkse vertaling van Race, Nation, Class. Ambiguous Identities van de filosoof Etienne Balibar en de historicus-socioloog Immanuel Wallerstein.’ Boeken zijn een onderdeel van het maatschappelijk debat.

Dit is het (licht aangepaste) tweede deel uit het artikel ‘Verne, verzen en een spandoek. Turkse literaire traditie en moderniteit’. Verschenen in De leeswolf, jrg. 20, nr. 3 (juni 2014).

Voor deel 1 (over fictie) klik hier. Voor deel 3 (over genres in vertalingen uit het Turks) klik hier.