Vlak vóór het nieuwe jaar werd de schrijver Yaşar Kemal (1926) in het Franse consulaat in Istanbul geridderd tot Grand Officier dans l’Ordre National de la Légion d’Honneur. Het betekende een promotie voor Kemal, het pseudoniem van Kemal Sadık Göğçeli, die in 1983 al was benoemd tot de rang van commandeur. Generaal Georgelin, die Kemal de orde opspeldde, vermeldde in zijn toespraak dat de auteur de op een na hoogste onderscheiding werd toegekend vanwege zijn ‘uitzonderlijke literaire werk en zijn grootmoedige verdediging van de rechten van minderheden, de culturele verscheidenheid en de interculturele dialoog’. Dat was een kwalificatie met een actuele dimensie, nu minderheden in Turkije steeds vaker van zich laten horen, en recentelijk de verhouding tussen de Turkse staat en het Koerdische zuidoosten weer op scherp is komen te staan.

De jurybeoordeling moet Kemal goed hebben gedaan, want in zijn lange carrière heeft de auteur steeds geprobeerd literatuur en sociaal engagement te combineren. ‘Het gaat erom welke kant je kiest,’ zei hij in een interview in 2006. ‘Als een schrijver aan de kant van de kapitalisten staat, dan heeft hij voor mij afgedaan als mens, al schrijft hij desnoods beter dan Shakespeare.’ Dat Kemal zelf altijd de kant van de zwakkeren kiest, was al duidelijk in zijn beroemde debuutroman, Kleine Memed. Hierin bindt een jongen de strijd aan met een grootgrondbezitter, doodt hem uiteindelijk en verdeelt het land onder de dorpelingen. Sociale ongelijkheid bleef een van de belangrijkste thema’s in de vele romans en korte verhalen die op zijn romandebuut volgden.

Maar Kemal beperkte zich niet tot romans en korte verhalen. Van 1951 tot 1963 schreef hij naast fictie ook reportages voor het dagblad Cumhuriyet, die de lezers raakten door hun levendigheid en grote sociale betrokkenheid. Het politieke bewind nam hem zijn aandacht voor die heikele onderwerpen niet in dank af. ‘Bij ons was de politiek er jarenlang op uit de waarheid toe te dekken, in plaats van die te onthullen,’ zegt Kemal. Het verklaart, in combinatie met het gebrek aan onafhankelijke kranten, waarom de reportage het als genre in Turkije zo moeilijk heeft gehad.

Vorig jaar bracht Kemals uitgever een nieuwe selectie uit zijn reportages op de markt, voorzien van foto’s van fotojournalist Ara Güler. De bundel bestrijkt een groot scala onderwerpen: mensen die van pure armoede in grotten leven, dorpelingen die opzettelijk bosbranden veroorzaken om aan landbouwgrond te komen, of het leven van smokkelaars bij de grens met Syrië. Voor veel van zijn spraakmakende artikelen bracht Kemal lange tijd door met de mensen waarover hij schreef. Hij overnachtte in grotten, liep wekenlang door de bossen bij de Zwarte Zee, smokkelde zelf te paard zijden stoffen uit Syrië. Om door te kunnen dringen tot de kern van het verhaal, van de werkelijkheid, moet je met de mensen leven, echt leven, en vergeten dat je slechts als schrijver deel uitmaakt van hun leven, zegt hij in het voorwoord. Daarin verschilt, in zijn opvatting, een reportage van een nieuwsbericht, en daarin komt het overeen met literatuur. Kemal zelf is in de verhalen uitdrukkelijk aanwezig, maar als iemand die voortdurend in gesprek is met zijn omgeving. Kemals reportages staan dan ook vol dialogen – ook in dat opzicht betekenden ze een vernieuwing.

Kemals romans zijn in meer dan veertig talen verschenen – waarmee hij een van de meest vertaalde Turkse auteurs is – maar zijn reportages hebben in het buitenland nauwelijks aandacht gekregen. Hun actualiteit hebben ze nog niet verloren. Eind december verloren vijfendertig, merendeels jonge, mannen in Uludere, in Zuidoost- Turkije, het leven, toen het Turkse leger hen aanzag voor aanhangers van de PKK en een bombardement uitvoerde. Achteraf bleek dat het om een konvooi dorpsbewoners ging die brandstof smokkelden uit Irak. Een ‘familietraditie’ zoals een van de oudere mannen uit het dorp later in de krant zei. Andere middelen van bestaan zijn er niet. De verslaggever beschreef een hachelijke tocht met muildieren dwars door mijnenvelden. Het was een kleine alinea in het geheel. Wie wil weten wat zo’n tocht, zo’n leven betekent, moet Kemals reportage lezen.

Dit bericht is in januari 2012 verschenen op Schwob.