Vanaf eind jaren zestig kwamen de eerste vrouwen uit Turkije naar Nederland om hier een nieuw leven op te bouwen. Hoe zagen hun levens in Nederland er werkelijk uit? En wat voor levens lieten ze achter in Turkije?

De tentoonstelling ‘Je moest eens weten’ van fotograaf en kunstenaar Çiğdem Yüksel vertelt de verhalen van deze vrouwen, die zoveel hebben bijgedragen aan de opbouw van Nederland, maar van wie de levensverhalen zo onderbelicht zijn gebleven.

22 vrouwen, 22 verhalen
De tentoonstelling bestaat uit 22 verhalen, vergezeld van foto’s uit familiealbums, (video)interviews en portretten die Yüksel maakte in haar mobiele fotostudio. De verhalen gaan over de pijn van migratie, heimwee, verdwaald raken en je weg vinden. Over werken, zorgen voor de kinderen, de taal leren. Over liefde en ongelukkige huwelijken. Over beknot zijn als vrouw en emancipatie. Over de strijd voor vrijheid en gelijke rechten. En over de bijdrage die deze vrouwen hebben geleverd aan de Nederlandse economie, bijvoorbeeld als fabrieksarbeider of schoonmaker.

Selvet Șükür tijdens een dagje uit in de Keukenhof in 1973 (Foto: privé-album)

Çiğdem Yüksel: ‘Ik besefte hoezeer ik beelden mis die recht doen aan het verhaal van de eerste generatie vrouwen uit Turkije, zoals mijn oma. Een archief dat representatief is, waar mijn generatie en de generaties na mij terecht kunnen om te zien wie deze vrouwen waren en om te begrijpen waar ons verhaal in Nederland begonnen is. Als we ons visuele erfgoed niet snel aanvullen, blijft deze geschiedenis onzichtbaar. Deze vrouwen zijn inmiddels op leeftijd, de tijd dringt.’

De albumfoto’s documenteren een heel leven, en laten daarmee zien hoe de geportreteerde vrouwen in de loop van de tijd zijn veranderd. De verhalen laten zien hoe Nederland in de loop van de tijd is veranderd – ooit was het een land met sokkenfabrieken, kaarsenfabrieken, uienfabrieken. Een land waar het hebben van kostgangers heel gewoon was, waar kostgangers deel uitmaakten van het huiselijk verkeer. Maar het gaat niet alleen om verandering en verschil. De foto’s laten ook zien hoe er behalve verschillen ook overeenkomsten zijn: kiekjes van de hele familie rond een verjaardagstaart, op uitstapje in de tulpenvelden, naast de net aangeschafte televisie – het zijn foto’s die in veel Nederlandse albums figureren.

Haarlem 1979, Fatma Akın. (Foto: Bertien van Manen, uit de serie Vrouwen te Gast)

Eerbetoon aan Bertien van Manen
De tentoonstelling is tegelijkertijd een eerbetoon aan de onlangs overleden documentairefotograaf Bertien van Manen (1935–2024). Als een van de eersten documenteerde Van Manen in het fotoboek Vrouwen te gast (1978) het werk, huiselijk leven en de vrije tijd van Turkse vrouwen in Nederland. Enkele van de vrouwen die Çiğdem Yüksel portretteerde, werden in de jaren zeventig van de vorige eeuw al vastgelegd door Van Manen.

Foto- en interviewboek
De tentoonstelling wordt begeleid door een prachtig foto- en interviewboek. De interviews, geschreven door Hizir Cengiz, zitten vol beeldende details, die een levendige indruk geven van de schrijnende, grappige en ontroerende kanten van 22 levens.

De catalogus is verkrijgbaar in een Nederlandse, een Turkse en een Engelse editie, te koop bij het Nederlands Fotomuseum Rotterdam en bij de boekhandel.

Plaats expositie: Nederlands Fotomuseum Rotterdam
Duur expositie: 28 september 2024 – 25 mei 2025